Μια από τις σπουδαιότερες ιδιότητες του βελονισμού, εκτός από την θεραπευτική του ικανότητα, είναι η αντιμετώπιση του πόνου και η πρόκληση αναλγησίας σε όλα τα όργανα του σώματος.
Νεότερες έρευνες σε όλο τον κόσμο, οι οποίες στηρίζονται στη σύγχρονη Νευροφυσιολογία, έδειξαν ότι ο βελονισμός μπορεί να προκαλέσει αναστολή του πόνου μέσω 3 τουλάχιστον μηχανισμών:
(1) Θεωρία ελέγχου της πύλης του πόνου
Προτάθηκε το 1964 από τους Melzac και Wall.
Ο πόνος είναι ένα αισθητικό ερέθισμα και ως εκ τούτου διαβιβάζεται από την περιφέρεια στο κέντρο μέσω 3 διαδοχικών νευρώνων.
- 1ος αισθητικός νευρώνας: Το ερέθισμα γίνεται αντιληπτό από τους περιφερικούς αισθητικούς υποδοχείς και κατόπιν άγεται κεντρομόλως, ωσότου εισέλθει δια των οπισθίων αισθητικών νευρικών ινών στους πυρήνες των οπισθίων κεράτων του νωτιαίου μυελού.
- 2ος αισθητικός νευρώνας: Από τους πυρήνες των οπισθίων κεράτων ακολουθεί το νωτιαιοθαλαμικό δεμάτιο και φθάνει στο θάλαμο (στον κοιλιοπλάγιο πυρήνα).
- 3ος αισθητικός νευρώνας: Από τον θάλαμο με θαλαμοφλοιώδεις ίνες φθάνει στο σωματοαισθητικό φλοιό (οπίσθια κεντρική έλικα του βρεγματικού λοβού) όπου εδράζεται το υψηλότερο επίπεδο αντίληψης του πόνου. Εδώ το ερέθισμα «πόνος» γίνεται αντιληπτό με τις ανάλογες αντιδράσεις.
Η θεωρία λοιπόν λέει ότι κάθε νευρώνας με τις συνάψεις του αποτελεί και ένα σταθμό, μια πύλη διόδου του ερεθίσματος απ’ όπου μπορεί να διέλθει ή να μη διέλθει το μήνυμα, εάν διάφοροι παράγοντες παρεμποδίσουν την διέλευσή του.
Ένας τέτοιος παράγοντας είναι ο βελονισμός.
Τα σημεία του βελονισμού είναι πλούσια σε νευρικές ίνες Αβ (παχιές εμμύελες και ταχείες) οι οποίες είναι υπεύθυνες για την μεταβίβαση του αισθήματος αφής και πίεσης. Ταυτόχρονα είναι φτωχά σε νευρικές ίνες Αδ και C (λεπτότερες, βραδύτερες και Αδ: εμμύελες, C: αμύελες) οι οποίες είναι υπεύθυνες για την μεταβίβαση του αισθήματος του πόνου. Συγκεκριμένα, οι Αδ ίνες είναι υπεύθυνες για τον οξύ εντοπισμένο πόνο ενώ οι C άγουν τον διάχυτο αμβλύ πόνο. Γι’ αυτό, είναι αλήθεια ότι ο βελονισμός δεν πονάει διότι τα σημεία βελονισμού δεν έχουν πολλές απολήξεις νευρικών ινών πόνου.
Όταν λοιπόν βελονίζουμε ένα σημείο βελονισμού, διεγείρονται οι απολήξεις όλων των νευρικών ινών. Αλλά, καθώς οι νευρικές ίνες Αβ της πίεσης και αφής είναι ταχύτερες, προωθούν 20-50 φορές ταχύτερα το ερέθισμά τους στον 1ο αισθητικό νευρώνα. Έτσι, όταν το ερέθισμα του πόνου που άγεται με κάποια μικρή καθυστέρηση μέσω των βραδύτερων Αδ και C ινών, φθάσει στον ίδιο αισθητικό νευρώνα, βρίσκει τη σύναψη «κατειλημμένη». Βρίσκει, δηλαδή, την πύλη κλειστή και έτσι διακόπτεται η μεταβίβαση του ερεθίσματος στις μετασυναπτικές ίνες και κατ’επέκταση στον θάλαμο και τον φλοιό και επομένως το ερέθισμα πόνος δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό από τον εγκέφαλο.
Ο πόνος οφείλεται στην έκκριση της ουσίας Ρ στις συνάψεις από την διέγερση των Αδ – C ινών του πόνου. Όταν όμως διεγείρονται οι Αβ νευρικές ίνες (πίεσης-αφής) εκκρίνουν ενδορφίνες στις συνάψεις οι οποίες εξουδετερώνουν την αλγεινή δράση της ουσίας Ρ.
(2) Ορμονική θεωρία
Διατυπώθηκε 10 χρόνια αργότερα, το 1975, από τους Simons & Pomeranzy.
Σε όλο το νευρικό σύστημα υπάρχουν κατάλληλοι υποδοχείς ώστε να δέχονται τις εξωγενείς παυσίπονες ουσίες. Εγείρεται λοιπόν η λογική σκέψη ότι θα πρέπει να υπάρχουν και κάποιες ενδογενείς παυσίπονες ουσίες οι οποίες να εκλύονται φυσιολογικά από τον ίδιο τον οργανισμό για να δικαιολογείται η ύπαρξη αυτών των υποδοχέων.
Πράγματι, από έρευνες έχει βρεθεί ότι ο βελονισμός απελευθερώνει ενδογενείς αναλγητικές ουσίες. Οι ουσίες αυτές είναι πολυπεπτίδια, οι ενδορφίνες (α, β, γ), η μεθειονίνη-εγκεφαλίνη, η λευκίνη-εγκεφαλίνη και οι δυνορφίνες. Επίσης, προκαλεί και ποσοτική μεταβολή στους νευροδιαβιβαστές: ντοπαμίνη, σεροτονίνη, ACTH κ. ά.
Η αναλγητική δράση των ενδογενών αυτών αναλγητικών είναι πολλαπλασίως ισχυρότερη από της μορφίνης και μάλιστα 200 φορές όσον αφορά τις ενδορφίνες και 400 και πλέον φορές ισχυρότερη όσον αφορά τις δυνορφίνες.
(3) Θεωρία του αντανακλαστικού τόξου
Η βάση της θεωρίας αυτής είναι το «αξονικό αντανακλαστικό τόξο»: «περιφέρεια – Κ.Ν.Σ. – περιφέρεια»
Όπως αναφέραμε ο πόνος μεταδίδεται από την περιφέρεια μέσω των οπισθίων αισθητικών νευρικών ινών στα οπίσθια κέρατα του νωτιαίου μυελού. Από κει μπορεί να ακολουθήσει 2 οδούς:
α) με κεντρομόλες νευρικές ίνες να φθάσει μέσω του θαλάμου στον φλοιό ή
β) να μεταδοθεί από τα οπίσθια στα πρόσθια κέρατα του νωτιαίου μυελού και με τις κινητικές φυγόκεντρες πρόσθιες ρίζες να κατευθυνθεί στα διάφορα όργανα, μύες, δέρμα, αγγεία, αδένες κλπ., τα οποία νευρούνται από το ίδιο ή από παρακείμενα νευροτόμια.
Τα ερεθίσματα του βελονισμού μπορούν να ακολουθήσουν, επίσης, την β’ οδό του αντανακλαστικού τόξου και έτσι εξηγείται η δράση του βελονισμού από ένα σημείο στην περιφέρεια σε ένα εσωτερικό όργανο.